اندازه بیسیک چیست و کاربرد آن در GD&T چیست؟

این سوالی است که همه ما در اکثر مواقع با آن رو برو می شویم، “اندازه بیسیک چیست؟” فهمیدن این نوع از روش اندازه گذاری به دلیل تشابهی که با دیگر روش های اندازه گذاری دارد نسبتا گیج کننده به نظر می رسد.

شما در یک نقشه مهندسی ممکن است که با چند نمونه روش اندازه گذاری روبرو شوید:

1. اندازه خام
2. اندازه تلرانسی
3. اندازه کمکی
4. اندازه کنترلی
5. اندازه درج شده بدون مقیاس
6. اندازه بیسیک یا همان اندازه دقیق تئوری

هر کدام از اندازه های فوق را به طور خلاصه و اندازه بیسیک را به طور کامل تری در ادامه توضیح داده ایم.

اندازه خام:

اندازه خام اطلاعاتی درباره ابعاد قطعات ریختگی یا آهنگری قبل از ماشین کاری آن می دهد. این اندازه را در علامت کروشه قرار می دهند و شما می توانید با دیدن اندازه درون کروشه آن را اندازه خام تلقی کنید.

اندازه کمکی (Reference Dimension):

اندازه کمکی برای بیان اطلاعات اضافی به کار می رود و جهت تعریف هندسی قطعه کار لازم نمی باشد. این اندازه در پرانتز قرار می گیرد و بدون تلرانس اندازه گذاری می شود. این نوع از اندازه گذاری جهت کنترل موقعیت و یا مواردی که مرجع به حساب می آیند استفاده می شود، از طرفی در مواقعی که ما یک اندازه را در صفحات دیگر داده ایم می بایست آن اندازه را در صفحه کاری خودمان در پرانتز نشان دهیم. در واقع با گذاشتن یک اندازه در پرانتز به خواننده می گوییم که این اندازه ممکن است در یک صفحه دیگر وجود داشته باشد و یا همچنین این اندازه کنترل می شود ولی مقدار آن به طور دقیق نمی باشد و در اکثر مواقع عددی می باشد که به سمت اعداد بالا و یا پایین تر گرد شده است.

اندازه درج شده بدون مقیاس:

این اندازه معمولا در تغییرات نقشه اتفاق می افتد و با یک خط زیر عدد مشخص می شود. این اندازه معمولا به صورت دستی بر روی نقشه اعمال می گردد و یا در نرم افزار بر روی مشخصه به صورت TEXT اعمال می گردد.

اندازه کنترلی:

این نمونه از اندازه به صورت خاص توسط سفارش دهنده کنترل می شود و درون یک کادر گرد قرار می گردد. این کنترل می تواند برای مجموعه های مختلف تا ۱۰۰ درصد قطعات را شامل شود.

اندازه تلرانسی:

این اندازه، همان اندازه ای است که ما در نقشه ها جهت ساخت نیاز داریم و به صورت یک عدد به همراه تلرانس های ابعادی نشان داده می شود. این اندازه به صورت یک عدد به همراه تلرانس نشان می دهند و این تلرانس می تواند به صورت سیمتریک (۱۲۵٫ ± ۵٫۱۲۵)  و یا به صورت بازه ای بیان شود.

اندازه بیسیک (اندازه دقیق تئوری):

این اندازه وضعیت ایده آل یک جزء فرم دار را بیان می کند. این اندازه بدون تلرانس در یک کادر مربعی قرار می گیرد. بر خلاف دیگر نمونه های اندازه گذاری، اندازه بیسیک نشان دهنده وضعیت دقیق تئوری یک جزء می باشد. این اندازه همان اندازه ایده آل تئوری می باشد. اندازه بیسیک همیشه در یک مربع قرار می گیرد و به هیچ نحو تلرانس نمی گیرید.

همانطور که می دانید تعیین یک اندازه دقیق تئوری برای موقعیت در یک قطعه غیر قابل انجام و اندازه گذاری می باشد لذا این موضوع بدین معنا می باشد که ما نمی توانیم برای یک جزء اندازه دقیق را تعریف کنیم پس اندازه بیسیک با توجه به این موضوع به چه کار می آید؟

این جا همان جایی است که تلرانس های هندسی و یا همان علائم GD&T به کار می آید. همان گونه که می دانید جهت بیان تلرانس ما می توانیم از دو روش تلرانس هندسی و تلرانس عددی استفاده نماییم. لذا استفاده از این اندازه به گونه ای می باشد که ما به جای استفاده از تلرانس عددی جهت بیان تلرانس، از تلرانس هندسی جهت نشان دادن تلرانس استفاده می کنیم، عدد اندازه به طور موقعیت دقیق هندسی در یک کادر نمایش داده می شود و تلرانس مورد نظر در قالب تلرانس هندسی نشان داده می شود.

مکان دیگری که ما از اندازه بیسیک استفاده می کنیم جهت بیان مقدار دقیق فایل CAD در نقشه ها می باشد(مقدار دقیق تئوری مورد نیاز). این موضوع زمانی صورت می گیرد که ما مدل سه بعدی را در نقشه ها وارد می کنیم و پس از آن تلرانس های ساختی مورد نظر را بر روی قطعه مورد نظر اعمال می کنیم.

اندازه بیسیک غالبا با استفاده از چهارچوب کنترلی GD&T جهت کنترل موقعیت یک فیچر و یا یک ویژگی استفاده می شود. بهترین زمان استفاده از اندازه بیسیک زمانی است که می خواهیم موقعیت دقیق یک ویژگی از قطعه را نشان دهیم.

شکل زیر به خوبی نحوه استفاده از اندازه بیسک را نشان داده است:

اندازه بیسیک همان اندازه هایی هستند که درون یک کادر قرار گرفته اند(اندازه ۳۰ و ۱۵). این اندازه ها هیچ ترانس عددی را ندارند اما با توجه به اصل اندازه ها بر روی قطعه ساختی که بیان می کند: ((ما نمی توانیم یک قطعه را به وجود بیاوریم که اندازه های آن قطعه دقیقا منطبق بر اندازه تئوری باشد)) این تلرانس و خطای مجاز همان گونه که مشاهده می کنید در قالب تلرانس هندسی در چهار چوب فریم کنترل آورده شده است.

پس در نتیجه به اصطلاح اندازه توسط بیسیک بسته شده است و تلرانس هندسی جبران خطا را انجام داده است. این موضوع در نقشه همان گونه که مشاهده می کنید به این صورت می باشد که تلرانس .۵ برای موقعیت چهار عدد سوراخ موجود در نقشه در فریم کنترل تلرانس هندسی آورده شده است.

جهت توضیح بیشتر اندازه بیسیک می توانیم به این موضوع توجه کنیم که موقعیت مرکز سوراخ پایین سمت چپ می بایست از لحاظ تئوری و همچنین  بر اساس فایل CAD در مکان (۱۵,۱۵) باشد، منتها همان طور که می دانیم این موضوع از جهت ساخت غیر ممکن می باشد، پس در نتیجه این تلرانس را در قسمت تلرانس هندسی می بینیم و تلرانس .۵ را برای موقعیت هندسی سوراخ قرار می دهیم.

و در نهایت می توان به چند نکته زیر در مورد اندازه بیسیک به جهت جمع آوری موضوع اشاره کرد:

1. اندازه بیسیک همان اندازه دقیق تئوری بدون تلرانس می باشد که ما تمایل داریم به آن برسیم. این که، این اندازه چه مقدار می تواند تغییر کند را توسط عدد موجود در فریم کنترل تلرانس هندسی نسان می دهیم.
2. اندازه بیسیک به خودی خود تلرانس ندارد بنابراین این نوع از اندازه گذاری می بایست به همراه یک تلرانس هندسی برای مشخص کردن تلرانس اندازه، موقعیت و یا فرم یک ویژگی به کار رود.
3. اندازه دقیق تئوری می تواند به جهت یک اندازه کنترلی، برای فرد کنترل کیفیت به کار برده شود. هر چند، تلرانس این اندازه می بایست توسط گیج اندازه گیری بررسی شود. در نتیجه این اندازه را فرد کنترل کیفیت (QC) می تواند جهت کنترل یک ویژگی استفاده نماید.
4. جهت نشان دادن مقدار دقیق تئوری یک موقعیت می بایست از اندازه بیسیک بدون استفاده از تلرانس عددی استفاده کرد، و همچنین تلرانس را در قالب تلرانس هندسی نشان داد.
5. اندازه بیسیک غالبا با تلرانس های هندسی کنترل فرم جهت مشخص کردن اندازه های دقیق موقعیت و یا فرم یک ویژگی، همراه می شود.